Weerstand. Wat zijn de oorzaken?

Het sturen of bijsturen van een (nieuwe) organisatie en/ of afdeling op resultaat betekent bijna altijd het toepassen van verandermanagement. Organisaties zijn tenslotte continu in beweging. Stilstand is achteruitgang. Van professionele organisaties wordt verwacht dat zij bij de tijd zijn, wendbaar zijn en voortdurend investeren in meetbare kwaliteit. In veranderingsprocessen is vaak sprake van weerstand. Weerstand werd eigenlijk altijd gezien als iets wat er nu eenmaal bij hoort. Lang werd gedacht dat mensen zich van nature verzetten tegen veranderingen. Het zijn met name medewerkers die de meeste weerstand vertonen en dat is een collectief gegeven. En vooral heel vervelend voor managers. Dit inzicht is inmiddels achterhaald omdat het inmiddels duidelijker is wat de meest voorkomende oorzaken zijn van weerstand en hoe je het aan kunt pakken.

Wat is weerstand?

Weerstand komt op het volgende neer: Individuele en collectieve krachten die het beoogde resultaat beïnvloeden. Een risicofactor dus voor managers. Maar weerstand hoort er gewoon bij. Weerstand wordt vaak gezien als krachten die zorgen voor stabiliteit binnen een organisatie die gericht is op een voorspelbaar, stabiel systeem. Weerstand tegen vernieuwing/ verandering helpt om die stabiliteit te behouden. Zo bezien is weerstand dus een positief iets en is het een onvermijdelijk psychologische en organisatorische reactie op verandering. Weerstand is dus niet alleen een bedreiging maar ook een kans om succes te realiseren.

Weerstand = uitgestelde betrokkenheid

Achter weerstand gaan allerlei belangen en emoties schuil. Juist deze belangen en emoties zijn een aangrijpingspunt om gedrag binnen de organisatie op een positieve manier te beïnvloeden. Managers werken vaak zelf verandering tegen omdat ‘eigen’ inzichten en overtuigingen van hen juist weerstand opwekken. Vaak zie je dat organisaties/ afdelingen allerlei strategieën bedenken om vermeende weerstanden te overwinnen en druk gaan zetten op medewerkers waarbij de weerstand alleen maar toeneemt. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel dat een negatieve invloed heeft op de relatie tussen het management en individuele teamleden. 

Oorzaken van weerstand

Weerstand heeft meestal twee kanten. Enerzijds een energiekant die laat zien dat mensen behoefte hebben aan richting, verantwoordelijkheid en bescherming (van een leidinggevende). Vaak heeft het ook een boosaardige kant die het resultaat is van een gekozen managementrichting of -aanpak. Aanpak kun je veranderen. De boosaardige kant is daarmee veelal te voorkomen. Enkele oorzaken van weerstand:

1. Vaak verzetten mensen zich tegen een gekozen richting of aanpak omdat zij daar slechte ervaringen mee hebben. Daarnaast treden vaak conflicten op over mens en organisatie. De oplossing hiertoe is de critici te bevragen en de gekozen richting of aanpak te laten toetsen.
2. Mensen gaan voor alternatieve ideeën omdat zij (voorzien van onderbouwing) denken dat die beter zijn. Zij gaan dus voor hun eigen ‘goede’ zaak. De oplossing hiertoe is de critici verantwoordelijkheid te geven. De grootste critici worden dan vaak de grootste kartrekkers.
3. Veranderingen volgen nagenoeg altijd hetzelfde patroon: boosheid, onrust, verdriet, berusting. Daarna volgt acceptatie, nieuwe inzichten en ‘de weg omhoog’. De oplossing hiertoe is om mensen de ruimte te geven om te morren. De nieuwe richting geforceerd leuk vinden hoeft niet. In de situatie waarbij mensen voor de bühne meegaand zijn, zie je vaak dat onvrede ondergronds gaat. Zoals ja zeggen en nee doen.
4. Mensen worden geschaad in hun belangen en willen hun positie verdedigen. Hoe meer mensen te verliezen hebben, hoe sterker de weerstand. Daarentegen: mensen op een lagere (niet-management) positie zijn afhankelijk en hebben weinig macht en invloed. Zij zullen zich niet zo makkelijk open en kwetsbaar opstellen. De ‘luiken’ gaan dicht en angst regeert. De oplossing hiervoor is deze groep juist een stem geven. Je bereikt hiermee de grootste groep medewerkers die je mee wilt krijgen.

Rationeel of emotioneel?

Weerstand kan zowel rationeel als ook emotioneel zijn. Hieronder zie je enkele vormen van weerstand met daarbij in de tweede kolom een duiding van een emotionele of rationele lading. In de derde kolom zie je de praktische symptomen van weerstand.